Het is een uitdrukking die je tegenwoordig niet of nauwelijks nog tegen komt, maar wie ouder is dan vijftig jaar kent het vast nog wel. “Je bepaalde als kind vroeger maar zelden wat je op je brood kreeg. Je kreeg gewoon een gesmeerde boterham van je moeder en als je er nog eentje wilde dan kon dat zomaar een kale boterham zijn. Met niks erop, want er was veel armoede” vertelt Marga Schiet, schrijfster van het boek ‘Een boterham met tevredenheid’. “Je zeurde daar niet over.”
Boek over honderd jaar opvoeden in Nederland
Het boek gaat over honderd jaar opvoeden in Nederland en lijkt het goed te doen onder vooral lezeressen boven de vijftig jaar. “Dat is niet zo vreemd,” vertelt Marga. “Ik hoor van lezers dat ze er zoveel in herkennen. Het staat heel dichtbij ons. Sommige mensen willen zelfs dat hun kinderen het lezen zodat deze beter begrijpen hoe hun ouders zijn opgevoed”.
‘Vroeger hoefde je het niet in je hoofd te halen om bij volwassenen aan te schuiven’
Die opvoeding verschilt duidelijk van die van de huidige generatie kinderen. Wie net na de oorlog is geboren had als kind niet zoveel te zeggen. Om je mening werd niet gevraagd. Kinderen leken eigenlijk helemaal geen aparte groep. Dat kwam pas later, met bijvoorbeeld de invoering van de leerplicht en toen kinderveiligheid een rol ging spelen. Daarvoor werden kinderen klein gehouden. Tegenwoordig zitten ze overal bij en praten ze overal over mee. “Vroeger hoefde je het niet in je hoofd te halen om bij volwassenen aan te schuiven,” vertelt Marga.
184 manieren om je kind verkeerd op te voeden
Marga Schiet (70) is pedagoog en schrijfster en na haar studie pedagogiek, die ze overigens pas startte op haar 27ste toen haar eigen kinderen al op school zaten, kon ze maar moeilijk aan werk komen. “Het waren de jaren tachtig en een baan was moeilijk te vinden. Ik had niet de ambitie om het onderwijs in te gaan, ik wilde op een andere manier aan opvoeden aandacht besteden.” Marga ontwikkelde daarop zelf ‘De Opvoedtelefoon’. Die aandacht voor opvoeden was nieuw voor die tijd. Ze schreef in die periode ook het boekje: ‘184 manier om je kind verkeerd op te voeden’, wat voor die periode ook behoorlijk revolutionair klonk.
Ouders van Nu
Het schrijven beviel haar en ze volgde een cursus wetenschapsjournalistiek om haar schrijfambities te verdiepen. Er volgden een reeks aan boeken over opvoeden, zwangerschap, gezondheid en meer, aangevuld met het verzorgen van workshops over deze onderwerpen. Ook was ze een vraagbaak voor de lezers van het magazine Ouders van Nu.
“Hierna volgde een periode waarop ik vooral de zorg voor mijn moeder op me nam. Zij is in 2016 overleden en geboren in 1919 had zij er bijna honderd jaar opzitten. De tijd waarin mijn moeder was opgevoed en haar eigen kinderen opvoedde, de verhalen die daarbij horen, zijn de rode draad geworden in het boek. Ik heb veel uit mijn eigen herinnering kunnen halen, maar ook mijn moeder gevraagd te vertellen.”
‘Vaders kunnen evengoed voor kinderen zorgen’
“Ik vond het vooral fascinerend te horen dat mijn moeder, die altijd van mening was dat kinderen door hun moeder opgevoed moesten worden -ze vond de crèche en zelfs vaders maar niks- toch overstag ging toen ze zag dat haar kleinzoons hun kinderen best aardig op weg hielpen in het leven. Ze stelde haar mening bij. ‘Die kunnen evengoed voor kinderen zorgen’, zei ze me.
Opvoeden lijkt aan verschillende stromingen onderhevig, gekoppeld aan de tijdgeest en soms zelfs regelrechte trends. Zo laat Marga in een gesprek over haar boek in het radioprogramma Met het oog op morgen weten dat in Frankrijk bijvoorbeeld kinderen nog behoorlijk Freudiaans worden opgevoed en dat we hier in Nederland zo ver zijn dat we zelfs het puberbrein onderzoeken om onze kinderen maar te kunnen begrijpen. “Al deze facetten bepalen hoe we naar kinderen kijken en hoe we ze eventueel kunnen aanpakken. De ene periode wordt een lans gebroken voor autoritair opvoeden, de andere periode is dat uit den boze.”
Tien thema’s
Naast het thema opvoeden en de verschillende visies daarop, treffen we in het boek thema’s aan als gezondheid (denk aan de schoolmelk), financiën (er was veel armoede), wonen, religie, seksualiteit en onderwijs. In totaal zijn er tien thema’s waarin de verhalen veel mensen zullen doen herinneren aan de eigen jeugd.
Zo lezen we bijvoorbeeld bij het thema voeding dat een moeder vertelt: ‘Als er wel vlees was, kreeg mijn man het grootste stuk omdat hij zo hard moest werken’. We lezen dat na de Tweede Wereldoorlog door de Indische Nederlanders rijst in ons land werd geïntroduceerd en dat je toch echt om zes uur aan tafel ging en dat het niet de beoordeling was dat anderen bleven om mee te eten. Dat het woord fröbelen afkomstig is van natuurwetenschapper en onderwijzer Friedrich Wilhelm August Fröbel, die een voorstander was van knutselen en creatief bezig zijn. Hij richtte de ‘kindertuin’ (kindergarten) op, een school voor kleuters (!) Vanaf 1920 tot inde jaren zestig werd onze kleuterschool dan ook wel fröbelschool genoemd. Zo staat het boek vol met interessante feiten uit de geschiedenis, persoonlijke herinneringsverhalen en foto’s ‘uit die tijd’.
Een bijzonder boek dat velen van ons terugbrengt naar onze jeugd. Marga is inmiddels al met een volgend boek bezig dat in een zelfde lijn ligt. “Ik wil er nog niet zoveel over zeggen. Het zal volgend voorjaar verschijnen.”
Een boterham met tevredenheid, uitgeverij Luitingh-Sijthoff, €24,99
